Jak budować portfel emerytalny w wieku 30, 40 i 50 lat? Wybierz skuteczną strategię inwestycyjną

Oszczędzanie na emeryturę jest ważne – na to nigdy nie jest za wcześnie ani za późno, ale strategie są zależne od wieku. Dowiedz się, jak budować portfel inwestycyjny, kiedy masz 30, 40 i 50 lat, aby zapewnić sobie spokojną przyszłość finansową. Dowiesz się jak skonstruowany jest system emerytalny w Polsce, a także poznasz instrumenty finansowe, które pomogą Ci zbudować spokojniejszą przyszłość finansową.

Komfortowe i dostatnie życie na emeryturze? Gwarantowane przez państwo świadczenia mogą nie wystarczyć, dlatego tak ważne jest budowanie dodatkowych oszczędności, które zapewnią spokojną przyszłość finansową w jesieni życia. Z naszego poradnika dowiesz się, jak budować portfel emerytalny, gdy masz 30, 40 i 50 lat. Podpowiemy Ci, które instrumenty finansowe sprawdzą się najlepiej.

Czego dowiesz się z tego tekstu?

• Jak zbudowany jest system emerytalny w Polsce
• Jak uzyskać maksymalnie wysoką emeryturę z III filaru
• Jak budować portfel emerytalny w zależności od wieku inwestora
• Jakie inwestycje alternatywne pomogą Ci zbudować spokojną przyszłość finansową

Ze względu na demografię (starzejemy się, długość życia rośnie, a dzieci rodzi się coraz mniej) podstawowa emerytura wypłacana z I i II filaru może być niska, nawet jeśli nasze zarobki były powyżej średniej krajowej. Dlatego warto się przed tym zabezpieczyć, budując dodatkowe źródła dochodów emerytalnych. Jak to zrobić? 

Sprawa wydaje się prosta – oszczędzać. Proste jest jednak tylko hasło. Samo oszczędzanie takim prostym procesem już nie jest. Po pierwsze, trzeba mieć z czego odkładać. Na szczęście wynagrodzenia w Polsce rosną, model rodziny się zmienia na taką posiadającą mniej dzieci, częściej dwoje małżonków pracuje – pozwala to na budowanie większych oszczędności niż jeszcze 10 czy 20 lat temu. Po drugie, inflacja. Pieniądze, które nie pracują, tracą na wartości, co dobitnie było widać w ostatnich latach, gdy inflacja była nawet dwucyfrowa. W ten sposób dochodzimy do „po trzecie” – trzeba inwestować, aby odkładanie na emeryturę miało sens. 

Inwestowanie jest zajęciem opłacalnym i niekoniecznie trudnym, ale na pewno ryzykownym. Sztuką jest jednak tym ryzykiem odpowiednio zarządzać. Gdy jesteśmy młodzi, mamy ok. 30 lat, nasza tolerancja ryzyka jest wyższa – wówczas w portfelu inwestycyjnym przeważać mogą akcje albo inne instrumenty oparte o ceny akcji, np. fundusze ETF na indeksy giełdowe. Z czasem ta struktura będzie zmieniała na korzyść bezpieczniejszych instrumentów, np. obligacji skarbowych. Z czasem też coraz bardziej będziemy myśleć o budowanie nie tyle portfela inwestycyjnego, co emerytalnego portfela inwestycyjnego. Na szczęście system emerytalny w Polsce przeszedł drogę ewolucji i obecnie udostępnia dogodne rozwiązania do budowy takiego portfela. 

Konstrukcja systemu emerytalnego w Polsce

System emerytalny w Polsce jest złożony z trzech filarów, z czego dwa pierwsze są obowiązkowe, a trzeci dobrowolny. Skupimy się w tekście na właśnie tej dobrowolnej części i to tej dotyczącej inwestowania aktywnego. Do pełnego obrazu potrzebne jednak jest opisanie całości systemu.

I filar emerytalny opiera się na obowiązkowych składkach, które są pobierane od dochodów. Trafiają one do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) na indywidualne konto składkującego. Ten natomiast ma gwarantować wypłatę emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego. Składka emerytalna tutaj wynosi 19,52% pensji brutto, przy czym z wynagrodzenia na jej poczet potrąca się jedynie 9,76% – reszta leży po stronie pracodawcy. Filar ten to podstawa systemu emerytalnego i niejako gwarant wypłaty świadczenia.

II filar to hybryda i dotyczy to osób urodzonych po 1968 r. Trafia do niego część środków ze składki emerytalnej. Podział ten wygląda w ten sposób: na konto ZUS wpływa 12,22%, na subkonto 7,3%. Ważne jest jednak to, że środki zgromadzone w ramach tego drugiego, w razie śmierci osoby odprowadzającej składki, rozwodu, unieważnienia małżeństwa, umownego wyłączenia/ograniczenia wspólności ustawowej czy ustania wspólnoty majątkowej są dzielone, podlegają również dziedziczeniu. 

Oszczędzanie na emeryturę w III filarze 

Ostatni, III filar, to już czysto produkty inwestycyjne. Pasywnym elementem tego systemu są Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK). To system organizowany przez pracodawcę, gdzie składki są wpłacane co miesiąc i pokrywane częściowo przez pracodawcę, a częściowo odciągane z wynagrodzenia. Ze strony państwa wpływa natomiast na indywidualne konto wpłata powitalna i coroczne dopłaty. Środki można wypłacić w dowolnym momencie, jednak jeśli będzie to miało miejsce przed osiągnięciem wieku emerytalnego, to trzeba odprowadzić od nich podatek oraz zaakceptować przepadek dopłat ze strony państwa. 

III filar to także część aktywna, do której należą: Indywidualne Konto Emerytalne (IKE) oraz Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE). Są to środki w pełni prywatne i podlegające dziedziczeniu, z mniejszymi ograniczeniami wypłat niż w przypadku PPK. Warto zapoznać się z możliwościami, jakie niosą te rozwiązania, bo mogą one stać się istotną częścią systemu wsparcia podstawowej emerytury. 

IKE i IKZE

Te dwa rozwiązania są w pełni dobrowolne i dają naprawdę dużą elastyczność. Są też w dużym stopniu do siebie podobne. W IKE i IKZE można inwestować już w wieku 16 lat, ale jest to obwarowane koniecznością posiadania dochodów z umowy o pracę i w maksymalnej wysokości tych dochodów. Dla uproszczenia lepiej skupić się na osobach pełnoletnich. 

IKE i IKZE są, jak same ich nazwy wskazują, indywidualne, co oznacza, że gromadzić oszczędności może wyłącznie jeden oszczędzający. Można posiadać jednocześnie IKE, IKZE i PPK. W przypadku IKE i IKZE obowiązują limity wpłat rocznych. Na IKE można maksymalnie wpłacić 300% przeciętnego prognozowanego na dany rok wynagrodzenia w gospodarce narodowej, co w przypadku wpłat w 2024 r. oznacza blisko 24 tys. zł. Na IKZE wpłacić można mniej, bo mowa tu o 1,2-krotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego. W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej limit ten rośnie do 1,8-krotności. 

Największą zaletą IKE i IKZE jest zwolnienie z podatku dochodowego, tymczasem inwestycje w ramach zwykłych kont maklerskich obarczone są 19-procentową daniną od zysków, tzw. podatkiem Belki. W przypadku IKE środki te można wypłacić nieco wcześniej i można wypłacać je też częściowo. Prawo mówi o tym, że można to zrobić w wieku 60 lat lub po nabyciu uprawnień emerytalnych i ukończeniu 55 roku życia. Dodatkowo trzeba jeszcze spełnić jeden z warunków:

1. dokonać wpłat na IKE co najmniej w 5 dowolnych latach kalendarzowych lub
2. wpłacić ponad połowę wartości wpłat nie później niż na 5 lat przed dniem złożenia wniosku o dokonanie wypłaty.

W przypadku IKZE warunkiem nieopodatkowanej wypłaty jest ukończenie 65 lat oraz dokonywanie wpłat na konto przez co najmniej pięć dowolnych lat kalendarzowych. W przypadku wcześniejszej wypłaty podatek będzie naliczony, a dodatkowo środki te trzeba wliczyć jako „przychód z innych źródeł” w rocznym zeznaniu podatkowym, co może oznaczać np. wejście w wyższy próg podatkowy i konieczność zapłacenia wyższego podatku. Zryczałtowany podatek od likwidacji IKZE wynosi 10%, a więc jest niższy niż w IKE. Zaletą IKZE jest natomiast to, że zastosowano w nim preferencję podatkową polegającą na  odliczaniu od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych wpłat na to konto. Oznacza to, że wymiar podatku dochodowego można w ten sposób zmniejszyć. 

Oba te rozwiązania są dobrymi pomysłami na emerytalne oszczędności. Dają dużą dowolność, a jednocześnie umiejętnie wykorzystane mogą pomóc optymalizować podatki. Premiują teżtez regularność i długoterminowość inwestowania. 

PPK i PPE

Te dwa programy to dodatkowe oszczędzanie automatycznie wraz z wypłatą wynagrodzenia, ale są to środki prywatne i dziedziczone, a więc to je zdecydowanie odróżnia od I filaru. Programy te pomniejszają nasze wynagrodzenia, ale tylko pozornie, bo zamysł jest taki, aby do składki pracownika dorzucał się też pracodawca i państwo. Poza tym korzyścią jest tu brak opodatkowania przy osiąganiu wieku emerytalnego (PPK i PPE).

PPK stają się powoli obowiązkowe dla każdego podmiotu zatrudniającego pracowników. Pracodawca zobligowany przepisami do utworzenia PPK musi podpisać umowę o ich prowadzenie z wybraną instytucją finansową i objąć planem wszystkich pracowników będących do tego uprawnionymi. Na wpłaty, poza składką pracownika (wynosi ona 2% pensji, ale może więcej jeśli pracownik ma taką wolę; może i mniej, ale tylko w przypadku mało zarabiających), składają się wpłaty pracodawcy (1,5% miesięcznie, ale może do tego dodać jeszcze 2,5% jeśli ma taką dobrą wolę) i premia od państwa (powitalne 250 zł. oraz wpłata roczna 240 zł.). Łatwo więc wyliczyć, że opłacalność tego programu jest duża, bo niemal połowa wpłat to dopłaty, a przy wspomagającym pracodawcy nawet więcej niż połowa. 

PPE natomiast to już program dobrowolny dla pracodawcy, a więc będą się na niego decydować raczej lepiej prosperujące firmy, którym zależy na uatrakcyjnieniu pracy dodatkowymi benefitami, a przez to przyciągnięcie do pracy lepszych kandydatów. Pracodawcy przysługuje dowolność w ustaleniu wysokości składki podstawowej (maksimum 7%, a jeśli do programu przystąpiło co najmniej 25% pracowników minimum 3,5%). Składka podstawowa nie jest wliczana do wynagrodzenia, a więc jest dodatkiem do pensji, bez obciążenia składkami emerytalnymi i rentowymi. Zyski z inwestycji w ramach PPE i wypłata środków z PPE zwolnione są z podatku dochodowego. Wyjątkiem będzie tu sytuacja, w której środki są zwracane ze względu na likwidację programu i nie zostaną przekazane na IKE lub rachunek innego PPE. Pracownik może też, już z własnego wynagrodzenia, dorzucać dobrowolnie składkę, maksymalnie do 4,5-krotności miesięcznego średniego prognozowanego wynagrodzenia rocznie.

Strategie budowania portfeli emerytalnych – garść zasad

Przede wszystkim warto sobie zdać sprawę, że przy budowaniu portfela inwestycyjnego na emeryturę nie powinniśmy dużej wagi przywiązywać do bieżącej sytuacji gospodarczej na świecie ani do krótkoterminowych zmian cen akcji, obligacji czy indeksów, chyba że osiągamy już wiek zbliżony do emerytalnego. Jeśli horyzont inwestycji jest długi (10, 20, a nawet 30 lat) to z dużym prawdopodobieństwem zwroty z naszych inwestycji będą zbliżone do długoterminowych średnich. 

Patrząc w kategoriach „bicia inflacji” historycznie najlepiej wypadają akcje, a później obligacje, złoto czy towary. Należy jednak pamiętać, że posługiwanie się pojęciem średniej ma swoje wady – do tego należy uwzględniać wskaźnik maksymalnego obsunięcia kapitału. Dla akcji jest on zdecydowanie największy  – patrząc przez pryzmat ostatnich 100 lat, Wielki Kryzys z lat 30-tych ub. wieku przyniósł obsunięcie rzędu 80%. Nie szukając jednak tak daleko – kryzys finansowy z lat 2008/09 przecenił rynki akcji o 50%. Pamiętając o bezpieczeństwie i celu inwestycji (emerytura), nie możemy sobie pozwolić na tak duże straty. 

Mając powyższe na uwadze, warto stosować jeszcze takie uniwersalne zasady inwestycyjne:

1. Dostosowanie poziomu ryzyka do wieku – im jesteś młodszy, tym większe ryzyko jesteś w stanie zaakceptować (większy udział akcji), im jesteś starszy, tym mniejsze ryzyko chcesz ponosić (więcej obligacji i lokat bankowych)
2. Dywersyfikacja – „nie pakuj wszystkich jaj do jednego koszyka”; ważne do ograniczania ryzyka, tzn. powinieneś stosować różne instrumenty finansowe, rozdzielać środki na różne branże jeśli inwestujesz w akcje albo obligacje korporacyjne, a dodatkowo rozdzielać środki geograficznie, np. inwestując też w zagraniczne obligacje czy akcje.
3. Dostosowywanie portfela – im jesteś starszy, tym mniejsze ryzyko akceptujesz; powinieneś przeprowadzać co najmniej co kilka lat zasadnicze zmiany w składzie portfela emerytalnego, zwiększać udział instrumentów bezpiecznych.

Przykładowe różnice w konstrukcji portfela emerytalnego w zależności od wieku przedstawiliśmy w poniższej tabelce:

Jakie instrumenty masz do dyspozycji?

Zasadnicza większość inwestycji emerytalnych powinna być oparta o klasyczne instrumenty finansowe, jak akcje, obligacje skarbowe czy obligacje korporacyjne. Samodzielna konstrukcja portfela emerytalnego wymaga jednak zaangażowania sporej ilości czasu oraz posiadania specjalistycznej wiedzy z zakresu inwestowania. Dlatego lepiej jest używać do tego gotowych rozwiązań:

Polisy emerytalne

Również oparte o wymienione wyżej instrumenty finansowe, ale konstruowane z myślą o zabezpieczeniu emerytalnym i odpowiednio dostosowywane do potrzeb klienta. Najczęściej oparte o cykliczne składki, programy te mają na celu zwiększenie wypłaty przyszłej emerytury.

Fundusze inwestycyjne

Bardzo szeroki wachlarz możliwości inwestycyjnych, od funduszy opartych o polskie akcje, poprzez zrównoważone, do funduszy typowo obligacyjnych; możliwa też dywersyfikacja geograficzna poprzez zakupy funduszy opartych o aktywa zagraniczne.

Fundusze typu ETF

Bardzo proste w konstrukcji i tanie rozwiązania. Mają na celu odwzorowanie stopy zwrotu z danego instrumentu bazowego, najczęściej jakiegoś indeksu. Jest to bardzo dobra propozycja dla dywersyfikacji geograficznej, np. kupno ETF-a na indeks S&P500 albo na indeks amerykańskich obligacji skarbowych. 

Czy mam jakieś alternatywy?

Opisane instrumenty nie prezentują oczywiście całego wachlarzau możliwości inwestycji emerytalnych. W Polsce bardzo popularne są nieruchomości. Tu trzeba jednak dysponować już sporym kapitałem początkowym. Naraża się też na spore ryzyko zmiany ceny. Nieruchomość może jednak być traktowana jako obligacja, generując dochód z wynajmu, a także jako zabezpieczenie na przyszłość dla dzieci. 

Mniejszą część kapitału emerytalnego można też przeznaczyć na inwestycje alternatywne. Może to być sztuka, co jednak też wymaga pewnej wiedzy eksperckiej. Mogą to być też cenne minerały. Najpopularniejsze jest oczywiście złoto inwestycyjne, przy czym jest to tak popularna lokata inwestycyjna, że i na rynku finansowym można w nie bez problemu inwestować, niekoniecznie kupując je fizycznie. Wysoką wartość za mały rozmiar i mobilność w transporcie najbardziej zapewniają diamenty – czy to w formie luźnych kamieni czy zakute w biżuterii. Taka forma inwestycji to też ciekawa możliwość dywersyfikacji oszczędności emerytalnych. 

Podsumowanie – naprawdę warto! 

Będąc w wieku 30-40 lat jeszcze rzadko myśli się o emeryturze, tymczasem to błąd. Jest to dobry wiek, aby zacząć oszczędzać, zwłaszcza że statystycznie wtedy wynagrodzenia wciąż dynamicznie idą w górę. Istniejące programy aktywnego oszczędzania dają wymierne korzyści podatkowe i są potężną zachętą do oszczędzania długoterminowego. Sprzyjają też utrzymywaniu dyscypliny finansowej. Oczywiście wymagają nieco wysiłku, ale otwarcie IKE czy IKZE jest łatwe, a oferuje to wiele instytucji finansowych. Limit wpłat jest powiązany ze średnim wynagrodzeniem w gospodarce lub wynagrodzeniem oszczędzającego, a więc on też będzie rósł. Oszczędzać można zatem będzie coraz więcej. Wraz z sumą wpłacanej kwoty, oszczędności podatkowe rosną. 

Należy przy tym pamiętać o opisanych przez nas zasadach budowy portfela. Im człowiek starszy, tym portfel emerytalny powinien stawać się bardziej konserwatywny i bezpieczny. Tuż przed emeryturą warto już w takim portfelu posiadać tylko bezpieczne i płynne instrumenty, takie jak obligacje skarbowe i lokaty. Część inwestycji można też lokować w inwestycje alternatywne – sztukę, diamenty czy złoto. Warto zapoznać się z ofertą i już dziś zacząć aktywnie oszczędzać na emeryturę.