Planowanie emerytury to nie tylko pytanie o to, ile odłożysz, ale również co stanie się z tym kapitałem, gdy Ciebie zabraknie. Choć system emerytalny w Polsce wciąż wzbudza nieufność, dziedziczenie zgromadzonych środków w ramach ZUS, OFE, IKE, IKZE czy PPK staje się realnym i coraz ważniejszym elementem zarządzania majątkiem osobistym. Warto znać zasady, które decydują o tym, czy zgromadzone pieniądze zasilą konto bliskich — czy też przepadną. Sprawdź, jak zaplanować sukcesję majątku emerytalnego.
- Nie wszystko w ZUS przepada – choć comiesięczna emerytura nie podlega dziedziczeniu, środki z subkonta ZUS oraz OFE mogą zostać odziedziczone przez osoby wskazane lub spadkobierców ustawowych.
- IKE i IKZE pozwalają na pełną kontrolę sukcesji – można wyznaczyć osoby uposażone, co pozwala uniknąć postępowania spadkowego i przyspiesza przekazanie środków.
- PPK także podlega dziedziczeniu – uczestnik może wskazać osoby uposażone, a środki są zwolnione z podatku od spadków i darowizn.
- Strategia sukcesji powinna być elementem budowy portfela emerytalnego – świadome decyzje o lokowaniu środków i wyznaczeniu beneficjentów zabezpieczają interesy rodziny.
- Brak wskazania uposażonych komplikuje sytuację – oznacza konieczność przeprowadzenia postępowania spadkowego i może opóźnić dostęp do środków nawet o kilka miesięcy.
Projektując swój portfel emerytalny i wybierając, gdzie lokować oszczędności na jesień życia, warto wziąć pod uwagę nie tylko stopę zwrotu i bezpieczeństwo inwestycji, ale też możliwość sukcesji zgromadzonego kapitału. Sprawdź, kiedy bliscy mogą odziedziczyć środki emerytalne i na jakich zasadach.
Spadek a emerytura – podstawowe informacje
Z punktu widzenia prawa cywilnego, emerytura jako świadczenie z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) nie wchodzi w skład spadku. Świadczenie emerytalne jest ściśle związane z osobą ubezpieczonego i nie może być przekazane spadkobiercom. Oznacza to, że po śmierci emeryta ZUS nie wypłaca dalszych świadczeń emerytalnych jego bliskim – z wyjątkiem niektórych sytuacji przewidzianych prawem, takich jak renta rodzinna.
Dotyczy to jednak konta głównego w ZUS-ie, tymczasem środki na subkoncie ZUS podlegają co do zasady dziedziczeniu – wchodząc do masy spadkowej lub mogą być przekazywane konkretnym uposażonym. Na tych subkontach zgromadzone są składki emerytalne dla osób będących członkami OFE, a także dla osób, które po 31 stycznia 2014 r. nie podjęły decyzji o zawarciu umowy z OFE. Także dla składek przekazywanych do II filaru w ramach OFE mechanizm dziedziczenia ma zastosowanie.
Co ważne – w przypadku procesu dziedziczenia, uposażeni muszą zgłosić odpowiednie wnioski do ZUS-u lub OFE. Jest jednak o co walczyć, bo wg danych ZUS średnio na subkontach znajduje się ok. 30 tys. PLN.
Tym bardziej środki zgromadzone w ramach różnych form prywatnego oszczędzania na emeryturę – takich jak IKE, IKZE, PPK czy PPE – podlegają dziedziczeniu. Właściwe uregulowanie tych kwestii może znacznie uprościć przekazanie środków po śmierci właściciela konta.
Dziedziczenie IKE i IKZE – zasady i formalności
IKE (Indywidualne Konto Emerytalne) i IKZE (Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego) to dobrowolne formy oszczędzania na emeryturę w ramach tzw. III filaru systemu emerytalnego w Polsce. Oba produkty oferują korzyści podatkowe oraz pozwalają gromadzić środki na przyszłość w sposób korzystny i elastyczny, aczkolwiek w ramach rocznych dozwolonych limitów, które jednak są połączone w jakiś sposób z wynagrodzeniami i wraz z ich wzrostem te limity również corocznie się zmieniają.
Podstawowe różnice dotyczą też sposobu opodatkowania IKE i IKZE:
- IKE: środki wpłacane pochodzą z opodatkowanych dochodów, a zyski są zwolnione z podatku od zysków kapitałowych (tzw. podatek Belki) po spełnieniu określonych warunków (np. ukończenie 60 lat i regularne wpłaty). Środki przekazane osobie uposażonej są zwolnione z podatku od spadków i darowizn, niezależnie od stopnia pokrewieństwa.
- IKZE: wpłaty można odliczać od dochodu w zeznaniu rocznym (czyli zyskujemy ulgę podatkową), ale przy wypłacie środków obowiązuje ryczałtowy podatek 10% (przy wypłacie po osiągnięciu wieku emerytalnego). Podobnie jak w przypadku IKE, środki z IKZE nie podlegają podatkowi od spadków i darowizn, jednak w momencie wypłaty środków z IKZE należy uiścić 10-procentowy zryczałtowany podatek dochodowy.
W przypadku śmierci właściciela konta, środki zgromadzone na IKE lub IKZE mogą zostać odziedziczone przez bliskich – zarówno jako element spadku, jak i niezależnie od niego, jeśli wcześniej zostaną wskazane osoby uposażone.
Właściciel IKE lub IKZE może (i powinien) wskazać w umowie osoby uposażone – czyli takie, które odziedziczą środki bezpośrednio, z pominięciem postępowania spadkowego. Może to być:
- małżonek,
- dziecko,
- rodzeństwo,
- dowolna inna osoba – również niespokrewniona,
- można wskazać także kilka osób i określić procentowy udział dla każdej z nich.
Niewątpliwą zaletą tego rozwiązanie jest fakt, środki nie wchodzą do masy spadkowej, co przyspiesza i upraszcza procedurę przekazania majątku po śmierci właściciela konta. Wymaga jednak podjęcia odpowiednich działań przez samego składkującego celem uporządkowania spraw majątkowych po śmierci.
Jeśli właściciel konta nie wskaże osoby uposażonej, środki zgromadzone na IKE lub IKZE wchodzą do spadku i są dziedziczone:
- według testamentu, jeśli taki istnieje, lub
- na zasadach dziedziczenia ustawowego – czyli np. przez współmałżonka i dzieci po równo (z zastrzeżeniem części dla współmałżonka), jeśli nie ma testamentu.
W tym ostatnim przypadku konieczne będzie przeprowadzenie postępowania spadkowego, co może potrwać kilka miesięcy.
Aby otrzymać środki z IKE lub IKZE jako osoba uposażona lub spadkobierca, należy zgłosić się do instytucji finansowej prowadzącej konto (np. banku, TFI, domu maklerskiego). Tam należy przedstawić niezbędne dokumenty, takie jak akt zgonu właściciela konta czy dokument potwierdzający uprawnienie do nabycia środków, jak testament.
Czy środki z PPK podlegają dziedziczeniu?
Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK) to stosunkowo nowy element na mapie oszczędzania emerytalnego w Polsce. Środki zgromadzone w PPK również podlegają dziedziczeniu i można wskazać osobę uposażoną do ich przejęcia.
Zasady dziedziczenia w PPK:
- Wskazanie osoby uposażonej – podobnie jak w IKE czy IKZE, uczestnik PPK może wskazać osobę lub osoby, które odziedziczą środki po jego śmierci.
- Brak uposażonego – jeśli nie wskazano uposażonego, środki wchodzą do masy spadkowej.
- Forma wypłaty – osoba uposażona może otrzymać środki w formie jednorazowej wypłaty lub rozłożyć je na raty.
- Podatek – środki z PPK są zwolnione z podatku od spadków i darowizn, jeśli wypłacane są osobie uposażonej.
Budowa portfela emerytalnego – co powinien mieć, jak go skonstruować?
Dziedziczenie to ważny aspekt formalny emerytalnego oszczędzania – bo wiadomo, że oszczędzamy z myślą o sobie i swojej emeryturze, ale także z myślą o zabezpieczeniu finansowym najbliższych. Zapewne każdemu oszczędzającemu zależy, aby środków do dziedziczenia było możliwie dużo. Dlatego tak ważnym aspektem jest odpowiednie ulokowanie oszczędności emerytalnych.
Budowanie portfela emerytalnego to jeden z kluczowych elementów planowania finansowego. Wybór odpowiednich instrumentów finansowych zależy od wieku, dochodów, apetytu na ryzyko oraz horyzontu inwestycyjnego. Im wcześniej zaczniemy inwestować, tym większy kapitał możemy zgromadzić dzięki efektowi procentu składanego.
Do budowania portfela emerytalnego najłatwiej przyjąć sobie jakieś zasady. Przykładowym zbiorem takich zasad są:
Dywersyfikacja – podstawowa zasada skutecznego inwestowania. Portfel powinien zawierać różne klasy aktywów: akcje, obligacje, fundusze inwestycyjne, nieruchomości, a także środki na kontach IKE, IKZE, PPK. W świecie niepewności geopolitycznej warto też używać dywersyfikacji geograficznej – lokować aktywa w akcje czy obligacje firm zagranicznych.
Strategia długoterminowa – inwestycje emerytalne powinny być stabilne, oparte na planie i systematyczności, a nie krótkoterminowych spekulacjach.
Utrzymywanie dyscypliny – regularne wpłaty, niezależnie od sytuacji na rynku, oraz unikanie emocjonalnych decyzji inwestycyjnych to klucz do sukcesu.
Korzystanie z ulg podatkowych – maksymalne wykorzystanie limitów wpłat na IKE i IKZE pozwala zmniejszyć obciążenia fiskalne i zwiększyć efektywność inwestycji.
Oczywiście, konkretne już decyzje dotyczące tego, w jakie aktywa inwestować, zależą od prywatnych preferencji i skłonności do ryzyka oszczędzającego. Natomiast ogólną zasadą dotyczącą portfela emerytalnego jest to, że powinien on być zbalansowany, z uwzględnieniem zmieniających się potrzeb w czasie. Oznaczać to może następującą alokację (przykładowo):
- 40% fundusze akcyjne – dla wzrostu kapitału w długim terminie,
- 30% obligacje i fundusze dłużne – dla stabilności i ochrony kapitału,
- 10% PPK lub PPE – jeśli są dostępne w miejscu pracy,
- 10% – oszczędności oparte o surowce zabezpieczające przed inflacją, np. złoto
- 10% gotówka i krótkoterminowe lokaty – na nagłe wydatki i płynność.
- IKE/IKZE – do wykorzystania korzyści podatkowych, jako platformy do inwestycji w akcje/obligacje/fundusze inwestycyjne
Wraz z wiekiem warto zwiększać udział bezpieczniejszych aktywów (np. obligacji) i zmniejszać ekspozycję na rynek akcji. Zasadę tę stosują fundusze tzw. zdefiniowanej daty, np. używane przy oszczędnościach w ramach PPK.
Podsumowanie
Dziedziczenie środków emerytalnych to ważny aspekt zarządzania majątkiem, który może znacząco wpłynąć na bezpieczeństwo finansowe bliskich po naszej śmierci. Znajomość przepisów, świadome wskazanie osób uposażonych i odpowiednie planowanie inwestycji to kluczowe kroki w budowaniu zarówno prywatnej emerytury, jak i zabezpieczenia przyszłości rodziny.
Warto regularnie przeglądać i aktualizować swoje konta emerytalne, konsultować się z doradcą finansowym oraz uwzględnić te kwestie w testamencie lub innych dokumentach planowania spadkowego. W ten sposób można zadbać nie tylko o spokojną emeryturę, ale też o sprawne przekazanie zgromadzonych środków przyszłym pokoleniom.
